Hodowla ryb ozdobnych wywodzi się ze starożytnego Dalekiego Wschodu- Chin i Japonii, gdzie hodowano „złote rybki”, które następnie trafiły do Europy w XVIII w., przewożone z Chin przez Portugalczyków i Anglików i były umieszczane w stawach i sadzawkach. W drugiej połowie XIX w. do Europy sprowadzono ryby tropikalne, rozwinęła się też akwarystyka morska (ryby raf koralowych). Akwarium musi być umieszczone w miejscu stabilnym, nie narażonym na wstrząsy i drgania, np. na meblościance i odpowiednio umiejscowione wobec okna, w celu ekspozycji ryb i roślin (światło padające z przodu i z boku) oraz ograniczeniu rozwoju glonów. Akwarium powinno być przykryte szybą aby zapobiec parowaniu wody, jej zmianom fizykochemicznym, nagromadzeniu kurzu („kożuszek na powierzchni”), wyskakiwaniu ryb, ochładzaniu powietrza nad lustrem wody (beloncjowate częściowo oddychające powietrzem atmosferycznym). Wielkość akwarium zależy od wymagań życiowych ryb i roślin, które trudniej utrzymać w małych akwariach (20-40 l pojemności), akwaria średnie (41-80 l) i duże (81-120 l) są stabilniejsze. Pojemność w litrach=iloczyn długości, szerokości i wysokości (w cm) dzielone przez 1000. Aby stworzyć rybom i roślinom warunki zbliżone do naturalnych stosuje się urządzenia techniczne do pielęgnacji akwarium.
Odpowiednią temperaturę otrzymuje się dzięki zastosowaniu grzałki o dobranej mocy i termostatu utrzymującego stałą temperaturę. Moc grzałki zależy od pojemności akwarium i temperatury otoczenia, np. przy 40-l akwarium i 10ºC moc wynosi 43 W, zaś przy 80 l-69 W, a przy 120 l-90 W. Przy montowaniu grzałki, jej górny koniec musi znajdować się 1, 5-2, 0 cm nad powierzchnią wody. Ryby oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie, który uczestniczy również podczas rozkładu martwej materii organicznej (muł, gnijące części roślin). Niezbędne jest dostarczenie tlenu przez zastosowanie filtrów i przewietrzacza, które ułatwiają kontakt powietrza z wodą, wprawiając ją w ruch, rozpuszczanie powietrza i wymiana gazów. Dzięki wydajniejszej cyrkulacji wody zachodzi równomierne rozchodzenie się ciepła dostarczanego przez grzałkę. Brzęczek (pompka membranowa) tłoczy powietrze pod ciśnieniem, rozpylacz umieszczony na dnie rozbija powietrze na małe pęcherzyki, wędrujące na powierzchnię wody. Filtr redukuje zawiesiny w wodzie, zapewnia wydajniejszą cyrkulację i napowietrzanie. Oświetlenie sprzyja fotosyntezie roślin, stwarza przemienność dnia i nocy, sztuczne światło ogranicza rozwój glonów.
W pielęgnacji akwarium niezbędne są takie przyrządy jak siatka do odłowu ryb, siatka do wyławiania rozwielitek i oczlików, karmnik do rureczników i wazonkowców (plastikowy pojemnik z podziurkowanym dnem), karmnik do suchych pokarmów, skrobak do szyb, wąż gumowy do zbierania mułu i nieczystości, odmulacz służący do usuwania nadmiaru pokarmu, pęseta do pokarmu, fajka szklana do odłowu narybku, przyssawki gumowe do montowania urządzeń, termometr. W górnych warstwach akwarium woda jest cieplejsza, w dolnych- chłodniejsza. Pojemność cieplna wody wskazuje na jej powolne nagrzewanie się i ochładzanie. Ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie zależy od temperatury, zmniejsza się z jej wzrostem. Woda posiadająca dużo rozpuszczonych soli wapniowych, żelazawych i magnezowych to woda twarda, w przeciwieństwie do wody miękkiej (woda deszczowa, pieniąca się od mydła). Wody w tropikach charakteryzują się znaczną miękkością, dlatego woda miękka ma większe zastosowanie do hodowli ryb i roślin (utrzymanie w organizmie właściwego stężenia soli mineralnych), w wodzie twardej znajduje się więcej bakterii.
Twardość wody oznacza się metodą Clarka (roztwór mydła Clarka w wodzie destylowanej). Zakres twardości wody bardzo miękkiej i miękkiej obejmuje 0, 0º-5, 0º N oraz 5, 1º-10, 0º N, średnio twardej- 10, 1º-20, 0º, dla wody twardej i bardzo twardej wartość wynosi 20, 1º-30, 0º N. Zmiękczanie wody dokonuje się przez dolewanie wody destylowanej (0º N), deszczowej lub ze stopionego śniegu, według wzoru: D=b:c-1 (D-liczba dolewanej wody na 1 l, b-twardość wody wyjściowej, c-twardość wody, jaką chcemy otrzymać). Zmiękczać wodę można też przez przepuszczenie przez kationit (np. permutyt) w postaci żwirku, który wychwytuje wapń, magnez i żelazo (nowy kationit zakwasza wodę). Roztwory o odczynie kwaśnym mają pH niższe od 7, o odczynie obojętnym- pH 7, a o odczynie zasadowym- pH wyżej 7. pH wody określa się przez zastosowanie papierków wskaźnikowych, wskaźników, pH-metrów. Korygowanie pH dokonuje się przeważnie w celu jego obniżenia (zakwaszanie lub alkalizowanie). Zakwaszanie miękkiej wody przeprowadza się przez moczenie kory dębowej (lub liści), olchy, szyszek, korzeni paproci lub zielonych łupin orzecha włoskiego, a także za pomocą garbników przemysłowych.
Akwarystyka – ciekawe hobby dla każdego
Do alkalizowania wody stosuje się węglan sodowy lub sodę oczyszczoną. Jakość i rodzaj podłoża wpływa na wzrost roślin i właściwości chemiczne wody, można stosować piasek lub żwir. Wielkość ziaren powinna wynosić 2-5 mm, aby zapewnić korzeniom dopływ tlenu i cyrkulację wody, zapobiec gniciom korzeni. Podłoże powinno być ciemne (ryby boją się zbyt jasnego) i nie zawierać wapieni (zwiększają twardość wody), grubość podłoża powinna wynosić 3-4 cm (lub do 10 cm dla roślin silnie ukorzenionych). Elementy dekoracyjne stanowią kamienie, korzenie, łupiny orzecha kokosowego, tło (naturalne muszle mogą podwyższać pH wody). Wskazane jest użycie takich kamieni jak bazalt, granit, kwarc, piaskowiec, nie należy stosować błyszczących ziaren miki i metali, kamieni z ostrymi krawędziami. Kamienie powinny być ciemne, należy je wyszorować szczotką w wodzie bieżącej. Korzenie mogą pochodzić z drzew liściastych ze strumieni rzek, jezior (nie leżących w mule) zebrane latem.
Należy je moczyć w zmienianej wodzie, wygotować w solance (0, 5 kg soli na 10 l wody). Stosuje się też lignity, niezawęglone kawałki drewna o brunatnym kolorze, barwiące wodę. Przy układaniu podłoża (o odpowiednim nachyleniu) stosujemy najpierw warstwę kamyków (aby nie pękło dno), następnie piasek lub żwir i dekoracje, przewietrzacz maskujemy kamieniami i korzeniami. Akwarium wypełnione wodą i podłączone musi stać 3 dni. Następnie sadzimy rośliny, w tym celu należy spuścić ¼ wody, korzenie roślin przycinamy 3-4 cm, usuwamy obumarłe liście, korzenie nie mogą być zagięte. Większe rośliny umieszczamy w głębi akwarium, zachowując kontrast barw i kształtów liści. Po sześciu dniach od zasadzenia roślin (po zniknięciu zmętnienia wskazującego na obecność pierwotniaków), akwarium możemy zasiedlić rybami. Większe akwaria należy czyścić całościowo co 3-4 lata, 20-litrowe co roku. Ryby trzeba karmić małą ilością pokarmu rano i popołudniu. Co tydzień lub co miesiąc wskazane jest zbieranie wężem gumowym warstwy mułu z dna i dopełnianie ubytku wody (5-10 %) lub dla ryb bardziej wymagających 20-25% wody, usuwanie żółknących części roślin oraz glonów po wewnętrznej stronie szyb, czyszczenie filtra.
Warto przeczytać
Jak dbać o gupika w akwarium?
Wyposażenie akwarium dla bojownika
Jak zapewnić odpowiednie warunki bojownikowi?